GST chain returns कसे लागू होतात? डीलर एजन्सी रिटेलर एंड कस्टमर GST 2.0 रिटर्न प्रक्रिया समजून घ्या. Simplified Process- Lokmarathi.Com

GST chain returns कंपनी ते ग्राहक GST कसा आकारला जातो | Step by Step समजून घ्या……………………….आजच्या व्यवसायाच्या जगात GST (Goods and Services Tax) हा शब्द सतत आपल्या कानावर पडतो. पण अनेकांना अजूनही नेमकं समजत नाही की कंपनीकडून ग्राहकापर्यंत GST कसा आकारला जातो. या लेखात आपण सोप्या आणि मानवी भाषेत हा प्रवास समजून घेऊ.

GST म्हणजे काय?

GST म्हणजे Goods and Services Tax. हा एक अप्रत्यक्ष कर आहे जो भारतात वस्तू आणि सेवा विकताना आकारला जातो. जुन्या पद्धतीत VAT, Excise, Service Tax असे अनेक वेगळे कर होते. आता हे सगळे एकत्र करून GST मध्ये समाविष्ट केले आहेत. व्यवहारात डीलर‑एजन्सी‑रिटेलर‑कस्टमर या साखळीमध्ये GST कसा लागू होतो आणि GST chain returns कसे मिळतात?

आपण जेव्हा GST chain returns म्हणतो, तेव्हा त्याचा अर्थ हा होतो – मालाची आणि जीएसटीची साखळी निर्माता → डीलर / एजन्सी → रिटेलर → शेवटचा ग्राहक पर्यंत कशी जाते, आणि त्यात प्रत्येक टप्प्यावर GST कसा लागू होतो, व कसे रिटर्न (ITC) मिळतात.

हे समजून घेण्यासाठी तुम्हाला काय व्यापारी आहात हे महत्त्वाचं नाही — तुम्ही डीलर, एजंट, रिटेलर किंवा ग्राहक असाल, तरी खालील माहिती तुमच्यासाठी उपयुक्त ठरेल.

साखळीतील प्रत्येकाची भूमिका (Roles in GST chain returns)

भूमिका	काय करतात	GST संदर्भातील जबाबदारी
निर्माता	माल तयार करतो	GST लावतो आणि सरकारला भरतो
डीलर / एजन्सी	निर्माता कडून माल घेऊन पुढे विकतो	GST भरतो आणि पुढे विकल्यावर घेतलेला GST सरकारला भरतो (मायनस ITC)
रिटेलर	डीलरकडून माल घेऊन ग्राहकाला विकतो	विक्रीवरील GST मध्येून खरेदीवरील GST वजा करून सरकारला रक्कम भरतो
ग्राहक (End Customer)	माल वापरतो	GST भरतो पण ITC / रिटर्न मिळत नाही

---

व्यवहारिक उदाहरण – GST chain returns समजून घ्या आकड्यांतून

मानूया एखाद्या उत्पादनावर GST दर 18% आहे.

1. निर्माता → डीलर
   • माल किंमत: ₹1,000
   • GST: ₹180
   • एकूण: ₹1,180
   • डीलरला ITC म्हणून ₹180 मिळतो.
2. डीलर → रिटेलर
   • विक्री किंमत: ₹1,300
   • GST: ₹234
   • एकूण: ₹1,534
   • डीलरने ₹234 GST घेतला पण ₹180 आधीच भरला होता, त्यामुळे ₹54 सरकारला भरतो (GST चेन रिटर्न्स चा फायदा).
3. रिटेलर → ग्राहक
   • विक्री किंमत: ₹1,600
   • GST: ₹288
   • एकूण: ₹1,888
   • रिटेलर ₹288 मध्ये ₹234 चा ITC घेतो आणि ₹54 सरकारला भरतो.

---

GST chain returns साठी लागणारी कागदपत्रे

1. योग्य इनव्हॉइस – विक्रेत्याचा GSTIN, खरेदीदाराचा GSTIN, HSN कोड, दर, रक्कम इत्यादी.
2. व्यवसायासाठी खरेदी – वैयक्तिक वापरासाठी नसेल.
3. GST रिटर्न्स वेळेवर फाइल करणं – उदा. GSTR-1, GSTR-3B.
4. सप्लायरने GST फाईल केलेलं असावं – म्हणजेच तो GST भरतोय हे खात्रीशीर असावं.

---

🔸 व्यवहारात निर्माण होणाऱ्या अडचणी आणि उपाय

✅ एजन्सी कमिशनवर GST:

डीलर किंवा एजंटला जर निर्माता कंपनीकडून कमिशन मिळत असेल, तर त्यावरही GST लागतो. हा व्यवहार वेगळ्या इनव्हॉइसद्वारे दर्शवावा लागतो.

✅ क्रेडिट नोट / माल परत:

माल परत आल्यास क्रेडिट नोट दिली जाते आणि GST liability कमी होते. त्याचा रिटेलर/डीलरला फायदा होतो.

स्कीम, डिस्काउंट, फ्री प्रोडक्ट्स:

उत्पादन विक्रीसाठी जर एखादी सवलत योजना (स्कीम) असेल – जसे 10 बॉक्सवर 1 फ्री – तर त्या स्कीमेवर GST लागू होतो आणि ITC घेताना काळजी घ्यावी लागते.

---

🔸 GST chain returns कसे काढले जातात (स्टेप बाय स्टेप)

टप्पा	भरलेला GST (इनपुट)	घेतलेला GST (आउटपुट)	सरकारला भरायचा फरक (नेट GST)
डीलर	₹180	₹234	₹54 (234-180)
रिटेलर	₹234	₹288	₹54 (288-234)
ग्राहक	नाही	नाही	नाही (पूर्ण भार ग्राहकावर)

---

सामान्य प्रश्न – सामान्य व्यक्तींसाठी

प्र: डीलरने ₹1,180 मध्ये माल घेतला, त्यातील ₹180 GST गेलं का?
उ: नाही. त्या ₹180 चा ITC घेतल्यामुळे डीलर पुढील GST भरताना ते वजा करू शकतो. त्यामुळे GST हा खर्च नसतो.

प्र: विक्रेत्याने जर GST भरलाच नाही तर काय?
उ: ग्राहकाला (डीलर / रिटेलर) अडचण येते. त्यांना ITC मिळणे कठीण होते. म्हणून योग्य GSTIN आणि फाईलिंग असलेले पुरवठादार निवडावेत.

प्र: फ्री सॅम्पल / स्कीमवर ITC मिळतो का?
उ: काही अटींवर मिळतो. योग्य दस्तावेज आणि शर्ती असल्या पाहिजेत.

---

वास्तविक उदाहरण – GST chain returns व्यवहारात

मानूया:

• निर्माता → डीलर = ₹1,00,000 + ₹18,000 GST = ₹1,18,000
• डीलर → रिटेलर = ₹1,20,000 + ₹21,600 GST = ₹1,41,600
• रिटेलर → ग्राहक = ₹1,40,000 + ₹25,200 GST = ₹1,65,200

GST चेन रिटर्न्स परिणाम:

• डीलरची ITC = ₹18,000 | आउटपुट = ₹21,600 | नेट GST = ₹3,600
• रिटेलरची ITC = ₹21,600 | आउटपुट = ₹25,200 | नेट GST = ₹3,600
• ग्राहक – पूर्ण ₹25,200 GST भरतो, परत काहीही मिळत नाही.

---

शेवटचा निष्कर्ष – GST चेन रिटर्न्स चे फायदे कोणाला?

सदस्य	GST चा फायदेशीर वापर	काय करतो?
डीलर	हो – ITC मिळतो	नफा कमावतो, फक्त फरकाचा GST भरतो
रिटेलर	हो – ITC मिळतो	फक्त नफ्यावर GST भरतो
ग्राहक	नाही – काहीही परत मिळत नाही	पूर्ण GST भरतो

---

उपयुक्त टिप्स

1. नेहमी GST इनव्हॉइस घ्या – योग्य ITC मिळवण्यासाठी.
2. रेकॉर्ड नीट ठेवा – परताव्यासाठी लागतो.
3. GST वेळेवर भरा आणि फाईल करा – उशीर झाला तर दंड लागतो.
4. प्रत्येक व्यवहार योग्यरित्या वर्गीकृत करा – विक्री, सवलत, कमिशन वेगळे दाखवा.
5. स्कीम/प्रोमोशनचे डॉक्युमेंटेशन ठेवा – ITC साठी उपयोगी.